Sondaj Nedir?

Sondaj, su çıkarma

Sondaj Nedir?

Sondaj, dünya üzerinde delik açmaya yarayan yöntemlere denir. Bu işlemleri iki prensipte yürütülen işlemlerdir bunlar kayaları parçalama ve delikte kesitler açma dır.

Sondajın Kısa Tarihi

Sondajın ilk olarak nerede ve ne zaman yapıldığı hakkında tartışmalar olsa da elimiz de bulunan en net bilgilere göre ilk sondajın M.Ö 2000 yıllarda yapıldığı söylenmektedir. Bugünkü ?Darbeli Sondaj? tekniğine benzer bi şekilde yapıldığı sanılmaktadır. Sondajın yapıldığı yer ise ?Çin? olarak tahmin edilmektedir. Yine Başka bir sondajın M.Ö ki yıllarda mısırda basit sondaj yöntemleri kullanılarak kuyu açıldığı tahmin edilmektedir.

Su sondajı, serbest veya basınçlı olarak yer altında ki suyun kullanılması için yapılan tekniğe verilen isimdir. Su sondajının diğer sondaj türlerinden farkı ise herhangi bir araştırma dışında yapılan sondaj türüdür. Coğrafi konumlara bağlı olarak iki tür su sondajı vardır çamurlu ve havalı su sondajı. Çamurlu sondaj zemini gevşek olan yerlerde kullanılan türdür. Havalı sondaj ise çamurlu sondaja istinaden sert ve sağlam zeminlerde yapılmaktadır. Çamurlu ve havalı sondaj dan ayrı olarak keson(eşme geniş kuyu) kuyu tiplerinden de su elde etmek mümkündür. Çok nadir görülse de yer altında suyun sıkışması sonucu kendiliğinden yer yürüne çıkmasına ise artezyen kuyusu denir.

Zemin Türlerine Göre Sondaj Teknikleri:
Havalı Sondaj: Sert ve sağlam kayalık zeminlerde uygulanan sondaj şeklidir. 25 bar 20m3/h kapasiteli yüksek basınçlı kompresör hava verilerek Pnömatik tabanca ve drill bit ile kayalar kırılarak delinmektedir. Yüksek basınçlı havanın içine sondaj köpüğü verilerek küçük taş tozları ve taş parçacıkları yeryüzüne çıkarılır. Havalı sondajda kayalık zeminlerde yapılacak dar ve derin su kuyuları için en uygun yöntemdir. Günde ortalama 100 metre su sondajı yapılabilir. En ekonomik su sondaj şeklidir. Su sondajı yapılırken kuyudaki su miktarı kesin olarak görülür.

Bunu da oku :  Artezyen Nedir?

Çamurlu Sondaj: Yumuşak, gevşek yapılı zeminler uygulanan sondaj şeklidir. Büyük matkap tipi elmaslarla aşındırılan toprak ve yumuşak kaya su sondaj çamurunun devir daimiyle yeryüzüne çıkarılır. Kuyu içinde devamlı devir daim halinde bulunan sondaj çamuru, delme esnasında kuyunun yıkılmasına engel olmaktadır Günde ortalama 6-24 metre arasında su sondajı yapılabilir. Yumuşak zeminlerde uygulandığı için hassas çalışma gerektirir kuyu maliyetleri havalı sondajdan pahalıdır. Su sondajı yapılırken su kullanıldığı için kuyudaki su miktarı net olarak belirlenemez.

Havalı ve Çamurlu Sondaj: Sert ve yumuşak zeminlerin bir arada olduğu bölgelerde kullanılan yöntemdir. Hem havalı hem de çamurlu sondaj yapılarak imalat tamamlanır. İstanbul bölgesinin %50 sinde kuyular bu yöntem ile yapılır. Ekonomik olarak iki sondaj çeşidinin ortalamasıdır.

Sondaj makineleri ve pompalar
Sondaj kısaca yeryüzüne açılan bir nevi deliktir. Sondaj makinesi kısaca, bir kızağa veya kamyona monteli basit yapılı sondaj donanımı olarak tanımlanabilir. Büyük sondaj donanımlarında ayrı ayrı makinelerce yürütülen işlevler sondaj makinelerinde birleştirilmiş ve bir makine tarafından yapılma olanağı getirilmiştir. Genellikle sığ sondajların açımında kullanılırlar. Döner sondaj donanımında döner masanın yerine sondaj makinelerinde morset bulunur. Sondaj makineleri çoğunlukla etüt, maden ve su amaçlı kullanılırlar. Sondaj makineleri delme yöntemine göre üç gruba ayrılırlar:

? Rotari sondaj makineleri
? Darbeli sondaj makineleri
? Kombine çalışan sondaj makineleri

Ayrıca montaj durumuna göre rotari makineleri üç sınıfa ayırmak mümkündür:
? Kızaklı sondaj makineleri: EİE‘deki sondaj makinelerinin tamamına yakını bu tiptedir.
? Özel amaçlı sondaj makineleri: Bunlardan Hausher sondaj makinelerinin hareketli paletleri vardır. Genellikle enjeksiyon sondajlarında kullanılırlar.
? Bindirilmiş sondaj makineleri: Bir kamyon ya da römorka montelidir.

Bunu da oku :  Sondaj ve Artezyen Kuyusu Ruhsatlandırma

Sondaj makinalarının bölümleri
Sondaj makinaları beş bölümden oluşur.
Tahrik ünitesi: Güç üniteleri dizel, benzinli, elektrik motorludur. EİE makine parkında bulunan sondaj makinalarından elektrik motorlu iki Hausher ve üç Diamec –250 dışındakiler dizeldir. 10 adedi su soğutmalı diğerleri hava soğutmalıdır.
Güç aktarma organı: Kuru kavramalı tip debriyaj ve şanzımandan oluşur.
Sondaj ünitesi: Morset kısmı, kedi başı, vinç ve hidrolik kısımdan oluşur.
Kızak: Şase kısmıdır.
Matkap: Sondaj yapılması için gereken en önemli malzemelerden biridir. Toprak (yumuşak, sert, killi vb.) ve taştan (kaya, çakıl vb.) olan zeminler için farklı çeşitleri bulunmaktadır.

Sondajcılıkta yapılan başlıca işler
Sondajın istenilen noktada yapılabilmesi için ilk olarak fiziki şartların sağlanması gerekir. Bu da ancak sondaj lokasyonuna ulaşmakla ve kullanılacak makine ve ekipmanı nakletmekle gerçekleşebilir. O halde öncelikler şu şekilde olacaktır :
? Yol yapımı
? Platform yapımı
? Nakliyat
? Su temini
? Monte

Sondaj yolunu en az eğimli ve kısa olacak biçimde planlamak nakliyatın kolaylığı için son derece önemlidir.

Platform yeterli genişlikte ve meyilsiz olarak hazırlanmalıdır. Zeminin ıslanıp çamur olmaması için tedbirler alınmalıdır. Nakliyat, bilindiği gibi iş kazalarının meydana geme olasılığının yüksek olduğu bir çalışma sürecidir. Bu nedenle çok dikkatli ve tedbirli olunmalıdır. Su hattını döşerken hattın dik olması kaygısına kapılmadan en kısa güzergâh seçilmelidir. Pompanın gücünü hattın eğiminin değil, kot farkının etkilediği unutulmamalıdır. Monte çalışmasında da açılacak kuyunun derinliği ile orantılı sağlamlık esas alınmalıdır.

Bunu da oku :  Sondaj Yöntemleri

Sondajcılıkta yapılan başlıca işler şöylece özetlenebilir :
? Karot veya sediman numune alma işleri.
? Yeraltı su seviyelerinin ölçülmesi
? Basınçlı su deneyi yapılması
? Sızma deneyi (permeabilite deneyi )yapılması
? Standart penetrasyon deneyi
? Koni Penetrasyon Deneyi
? Bozulmamış veya bozumuş numune alma işleri
? Boya deneyleri
? Kuyu sapmalarının ölçülmesi
? Kuyu saptırma kamalarının kullanılması
? Kuyuların borulanması

Sondajcılıkta kullanılan ölçü birimleri :
? DCDMA standardı
? Craelius metrik standardı
? Comecon standardı
Bunlardan ilki Amerikan kökenlidir. BX,NX gibi. İkincisi metrik sistemdir,mm ile söylenir. 76 mm,84 mm gibi. Üçüncüsü de mm ile ifade edilen ve eski Sovyetler Birliği’nde geliştirilmiş bir standarttır.EİE’de Craelius metrik standarta uygun malzemeler kullanılmaktadır.

Sondajcılıkta kullanılan ölçü birimleri ve metrik sistemdeki karşılıkları şu şekildedir:
İnç(parmak) : 2,54 cm
Feet(ayak) : 30,48 cm
Kara mili : 1609,35 m
Galon : 3,785 lt
Libre(pound) : 0,453 kl
1 Atm : 1 kg/cm :760 mm-Hg : 10,3 mss
0/0 50 eğim : 45 derece
1 kw : 1,341 B.G.
1karat : 0,2 gr

Pompaların emme yüksekliği atmosfer basıncı ile ilgilidir. Ortamda hava bulunmasaydı suyu emerek basmak mümkün olmazdı. Emme yüksekliği teorik olarak atmosfer basıncına yani 1 at’e eşittir. Bu da 10,3 m’ye tekabül eder.Pratikte bu yükseklik 6–7 m’dir.Yani daha yüksek bir emme düzeyi pompanın görev yapmasına engeldir.

Click to rate this post!
[Total: 0 Average: 0]
(Visited 6 times, 1 visits today)

Related posts

Leave a Comment